शिक्षण पेसा संसारका उत्कृष्टम पेसाहरुमध्ये एक हो । यसका फाइदाहरु केके छन् र शिक्षक भएर हामीले के पाउँछौँ भन्ने कुरा एक शब्दमा व्यक्त गर्न सकिँदैन । अपवाद र विकल्प नै नहुने पेसाहरु त कुनै पनि हुँदैनन्, तर शिक्षण पेसाका थोरै मात्र अपवाद छन्, जसका कारण हामीले योे पेसालाई उत्कृष्ट मान्न सक्छौँ ।
मानिस सधैँ रूपैयाँपैसाले रमाउन सक्दैन । ‘धनसम्पत्ति र रूपैयाँ पैसा नै सबैथोक हो, त्यसैले जुन काम गर्र्दा त्यसलाई आर्जन गर्न सकिन्छ त्यही पेसा गर्नुपर्दछ’ भनेर लागेका मानिस पनि अन्तिममा आत्मसम्मान कमाउन, प्रतिष्ठा र इज्जत प्राप्त गर्न त्यही जीवनभरि दौडधूप गरी कमाएको पैसा खर्च गर्दछन् । शिक्षकहरुले विद्यार्थीहरु पढाएर पैसा त तुलनात्मकरुपले कम कमाउलान्, तर सँगसँगै त्योभन्दा धेरै इज्जत, प्रतिष्ठा र सम्मान कमाइरहेका हुन्छन् । मानिसलाई अन्तिममा चाहिने भनेको सम्मान नै हो, प्रतिष्ठा र इज्जत नै हो ।साठी, पैँसठ््ठी वर्षसम्म अनेक जालझेल, प्रपञ्च र छलकपट गरेर पैसा कमाएका मानिस त्यसो गरेर पैसा कमाउन छोेडेपछि प्रतिष्ठाहीन हुन पुग्दछन् । कसैैले नमस्कार गर्दैन, कसैले सम्मान गर्दैन । कतिले त अझ धारे हात लगाउलान् । त्यसपछि जीवनभरि अनेक उपाय गरी कमाएको त्यही पैसा दान गरेर हुन्छ कि, खर्च गरेर हुन्छ कि अथवा धर्मकर्मका वा सामाजिक काममा लगाएर हुन्छ, सबैको वाहवाही, मानसम्मान र धन्यवाद प्राप्त गर्नतिर लाग्दछन् ।
शिक्षकलाई त्यसो गर्नुपर्दैन । उसले पढाउन सुरू गरेका दिनदेखि नै नमस्कार पाउन सुरू गर्दछ, पढाइरहँदा पनि नमस्कार पाउँछ र पढाउन छोडेपछि पनि बाँच्दाका दिनसम्म नमस्कार, इज्जत र प्रतिष्ठा प्राप्त गर्दछ । यो संसारका अन्य कुनै पनि पेसाका मानिसले प्राप्त गर्दैैनन् । तसर्थ, सबैले गर्ने इज्जत, प्रतिष्ठा र सम्मान शिक्षक र शिक्षण पेसाको सबैभन्दा मह¤वपूर्ण पक्ष हो । यसबाहेक शिक्षण पेसाका फाइदा, अवसर वा भनौँ सौन्दर्यहरु केके छन् त ? आउनुस्, तिनका बारेमा चर्चा गरौँ ।
१. भविष्य निर्माणको अवसर
शिक्षकलाई त्यस्तो दुर्लभ अवसर प्राप्त छ, जसले गर्दा उसले साना–साना बालबालिकामार्पmत समाज र राष्ट्रको भविष्य निर्माण गर्न सक्दछ । कुनै पनि देशका बालबालिका त्यस देशका भविष्य हुन् । भोलिको देश भनेको आजका बालबालिकाभित्र जे छ त्यही संस्कार, सभ्यता र शक्ति हो । आज शिक्षकले विद्यार्थीलाई दिने विषय, सभ्यता र संस्कारले भोलिका सयौँ वर्षहरु निर्धारित हुने गर्दछन् । भोलिका सयौँ वर्षहरु बित्ने गर्दछन् । भोलिको समय आजका केटाकेटीमा छ, तर तिनको भविष्य आजका शिक्षकहरुमा छ । अर्थात्, भोलिको समय आजका शिक्षकको हातमा छ ।
यो चानचुने अवसर होइन । यो एउटा जागिरेले गर्न सक्दैन । जागिरे भनेको त समय कटाउने मान्छे हो । ऊ एकदम सङ्कुचित हुन्छ, सङ्कीर्ण हुन्छ । उसलाई त केवल तोकिएको काम गर्नुछ र समय पुगेपछि निस्कनुछ । तर, शिक्षकले त्यसो गर्न पाउँदैन र सक्दैन, किनकि ऊ सबै समय सक्रिय रहनुपर्ने हुन्छ । जागिरेका छोराछोरी पनि सीमित हुन्छन्, घर पनि सीमित हुन्छ । गर्नुपर्ने कर्तव्य र सुविधाहरु पनि सीमित हुन्छन् । तर, जो जागिरभन्दा माथि हुन्छ ऊ सबैभन्दा माथि हुन्छ । शिक्षकले सबै बालबालिकालाई आफ्नै छोराछोरी देख्नुपर्छ, रातको समयमा पनि उठेर कुनै काम गर्नुपर्ने हुन्छ । घरमा आउँदा पनि विद्यालयका गतिविधि र क्रियाकलापको स्मरण गर्नुपर्ने हुन्छ ।
उसले पढाउने विषयले एउटा मान्छे कस्तो बन्ने भन्ने कुरा निश्चित गर्दछ । भोलिको उसको भविष्य, उसले गर्ने काम, उसको सोच, उसले बनाउने संस्कार र सीपका लागि शिक्षकले सोच्नुपर्दछ । त्यसैले, यो जागिरभन्दा माथिको कुरा हो । यसोभएर नै शिक्षण पेसा जागिर मात्र होइन, त्योभन्दा माथिको पेसा हो भनेर भनिएको हो । यसरी हेर्दा एउटा शिक्षकले कति मह¤वपूर्ण, गम्भीर र संवेदनशील जिम्मेवारी निर्वाह गर्नुपर्ने रहेछ भन्ने कुरा स्पष्ट हुन्छ ।
शिक्षकले निर्वाह गर्नुपर्ने जिम्मेवारी सजिलो त छैन, तर यो ज्यादै ठूलो अवसर हो । भोलिको राष्ट्रको सैद्धान्तिक, वैचारिक वा भनौँ संस्कारगत भविष्यको नेतृत्व गर्न पाउने कुरा सानो कुरा होइन । शिक्षकले पढाएका बालबालिका नीतिनिर्माणदेखि लिएर तिनलाई कार्यान्वयन गर्ने तहसम्म पुगेर तिनले सिकाएअनुसार नै काम गर्ने गर्दछन् । राज्यका हरेक कामहरुमा शिक्षक, तिनका निर्देशन र सोेचहरु नै प्रतिबिम्बित हुने गर्दछन् । तसर्थ, शिक्षक भएर हामीले राष्ट्रको भविष्य निर्माण गर्न सक्दछौँ, बालबालिकाहरुमा आफ्ना विचार, चिन्तन र आकाङ्क्षाहरुलाई प्रत्यायोजित गर्न सक्दछौँ ।
२. ज्ञान अद्यावधिकताको अवसर
संसारमा ज्ञानभन्दा ठूलो अर्को कुनै शक्ति छैन, तर त्यो ज्ञान गतिशील हुन्छ । हरेक पल हरेक क्षण विभिन्न परिवर्तनहरु भएका हुन्छन्, अनेकतिर । ती सबै परिवर्तनहरुलाई थाहा पाउनु, बुझ्नु, जान्नु नै ज्ञान हो । त्यो ज्ञान अध्ययन, चिन्तन, मनन र अभ्यास नगरी सम्भव हुँदैन ।
बालबालिका सधैँ एउटै र उस्तै जानकारीले सन्तुष्ट हुँदैनन् । समय सुहाउँदो ज्ञानका लागि उनीहरुले शिक्षककै मुख ताक्नुपर्ने हुन्छ । त्यसका लागि शिक्षकले निरन्तर सिकिरहनुपर्ने, जानिरहनुपर्ने र पढिरहनुपर्ने हुन्छ । यसो गर्दा मात्रै विद्यार्थीले नयाँ–नयाँ ज्ञान र जानकारी पाउँछन् भने शिक्षक पनि दुरूस्त र ज्ञानमा चुस्त हुने अवसर प्राप्त गर्दछन् । यसैलाई ज्ञानको अद्यावधिकता भनेर भनिन्छ । अन्य पेसाका मानिसले पनि नयाँ–नयाँ कुरा जाने त हुने हो तर जान्दैनन्, किनकि तिनलाई पढाउनु छैन, उनीहरुको प्राथमिकताभित्र पनि परेन, शिक्षकलाई जस्तो आवश्यक पनि छैन । शिक्षकलाई त पढाउनुछ, त्यसका लागि उसले पढ्नु नै पर्छ । यसो गर्दा उसको ज्ञान चुस्त, दुरूस्त र अद्यावधिक भइरहन पाउँछ ।
जुन शिक्षक अद्यावधिक हुन्छ, पछिल्लो जानकारीले पूर्ण हुन्छ उसलाई शिक्षणमा कुनै समस्या हुँदैन । सबैले यस्ता शिक्षकको प्रशंसा गर्दछन् भने शिक्षकले पनि उत्साही हुँदै शिक्षणकार्यलाई अघि बढाउने अवसर प्राप्त गर्दछन् । ज्ञानमा सधैँ अपडेट भइरहन पाउनु शिक्षण पेसाको अर्को शक्ति हो ।
३. विशाल समुदायसित सम्बन्ध
शिक्षक भएर हामीले प्राप्त गर्ने अर्को कुरा भनेको विशाल समुदायसित सम्बन्धको अवसर हो । एउटा शिक्षक जीवनभर काम गर्दा हजारौँ विद्यार्थी, हजारौँ अभिभावक, सयौँ शिक्षक सहकर्मी, कर्मचारी, शिक्षासम्बन्धी व्यक्ति, संस्था र सयौँ अन्य मानिससित जोडिन पुग्छ । ती सबैसित उसको सम्बन्ध विकास हुन्छ । यो सम्बन्ध सानो अवसर होइन । अन्य पेसाका मानिसले यस्तो सम्बन्ध कहाँ पाउनु !
यो सम्बन्धले जीवनका अनेक मोडमा हामीलाई साथ दिन्छ, सहयोग गर्दछ र उत्प्रेरणा प्रदान गर्दछ । भोलि शिक्षण पेसा सकेर बस्दा यही सम्बन्धका आधारमा हामीले राज्यका अन्य निकायमा बसेर थप भूमिका निर्वाह पनि गर्ने समय आउँछ । कति शिक्षकहरु सेवानिवृत्त भएपछि पनि राजनीतिमा, सामाजिक कार्यमा वा अन्य यस्तै सर्वहितकारी काममा संलग्न भएका उदाहरण छन् । हाम्रो देशका धेरै निकायमा शिक्षकहरुले नेतृत्व गरेका उदाहरण छन् । शिक्षण गर्दा जुन विशाल समुदाय र मानिसहरुसित हाम्रो सम्बन्ध र सम्पर्क हुन्छ त्यसका कारण नै यो सम्भव हुने हो ।सम्बन्ध पनि चानचुने होइन, इज्जत र सम्मानसहितको सम्बन्ध । जुन समुदायसित शिक्षक जोडिन्छ त्यो समुदायका प्रायः मानिसले शिक्षकलाई सम्मान र आदरभावले हेरेका हुन्छन् । सेवापछि अन्य सामाजिक नेतृत्वको अवसर आउँदा प्रायः सम्मानित र लब्धप्रतिष्ठ व्यक्तिको खाँचो पर्ने र त्यसका लागि शिक्षकभन्दा लायक अरु नदेखिने हुँदा पनि ती अवसरहरु प्राप्त हुने हुन् । तसर्थ, शिक्षक हुँदा विशाल समुदायसित अन्तरक्रिया गर्न पाइन्छ, सम्बन्ध गाँस्न पाइन्छ र अवसर पाइन्छ ।
४. रूचि विनिमयको अवसर
शिक्षक भएर शिक्षण गरिरहँदा हामीले हाम्रा रूचिहरुको समेत विनिमय गरिरहेका हुन्छौँ । हामी कस्ता छौँ, हाम्रो सोच कस्तो छ, हामी के चाहन्छौँ, समाज कस्तो हुनुपर्दछ, विद्यार्थी कस्तो हुनुपर्दछ भन्ने कुरा हाम्रा बालबालिकालाई थाहा हुन्छ । हाम्रा विचार र सोचलाई ठूला मानिसले मान्दैनन्, टेर्दैनन्, अथवा कम मूल्य दिन्छन्, जति साना बालिबालिकाले टेर्छन्, अथवा मूल्य दिन्छन् । साना–साना बालबालिकामार्पmत हामीले हाम्रा रूचि र चाहनाहरुलाई पनि हस्तान्तरण गरिरहेका हुन्छौँ, विनिमय गरिरहेका हुन्छौँ ।
त्यतिमात्रै होइन, हामीले पढाउने सयौँ बालबालिकाका रूचि, इच्छा, चाहना र मनोभावना बुझ्ने अवसर पनि हामीलाई प्राप्त हुन्छ । यो अवसर पनि अन्य पेसाका मानिसलाई राम्रोसित प्राप्त हुँदैन । बालबालिकाका रूचिबोध गरेपछि नै हामीले बालसमाजका रूचि र बालमनोविज्ञानको ज्ञानसमेत प्राप्त गर्न सक्छौँ ।
५. आदर्श निर्माणको अभियान
यदि हाम्रो समाजमा आजका दिन आदर्श भन्ने नामको केही चीज बाँकी छ भने अलिकति विद्यालयमा छ, शिक्षा र शिक्षणसित सम्बद्ध पेसाका मानिससितमात्रै छ भन्दा केही फरक नपर्ला । समाज भन्नु नै आदर्शको नाम हो र मानिस भन्नु पनि आदर्श नै हो । ‘समाजमा मिलेर बस्नुपर्छ, सहयोगी बन्नुपर्छ, दुःखमा साथ दिनुपर्छ, अन्याय गर्नुहुुँदैन, अनैतिक बन्न हुँदैन’ भन्ने चिन्तनलाई नै आदर्श भनेर भनिन्छ । यदि कुनै पनि मानिसले यी कुराहरुमा ध्यान दिँदैन भने मानिसको समाजको के अर्थ हुन्छ र ? यसलाई बचाउनुपर्छ कि पर्दैन ?
अन्य पेसाका मानिसका तुलनामा विद्यालयमा आदर्श सुरक्षित हुन्छ, शिक्षकहरुमा त्यो आदर्श सुरक्षित हुन्छ । विद्यालयमा पढाउनु भनेको आदर्श सिकाउनु हो । आदर्श सिकाउनु भनेको सामाजिक बनाउनु हो, बालबालिकालाई मानवीय बनाउनु हो र परोपकारी बनाउनु हो । विद्यालयमा अन्तजस्तो भ्रष्टाचार गर्ने सम्भावना पनि कम हुन्छ । यद्यपि कक्षामा ढिलो जाने, छिटो निस्कने, गृहकार्य समयमै नजाँच्ने, विद्यालयमा सुर्ती, चुरोट, खैनी खाने, कक्षाकोठामा गएर सुत्ने, अनावश्यक गफ गर्ने यी कार्य पनि भ्रष्टाचारअन्तर्गत नै पर्दछन्् । यदि कुनै शिक्षक यस्तै प्रवृत्तिको छ भने उसको आचार भ्रष्ट छ भन्ने प्रमाणित हुन्छ ।
तर, सबै शिक्षक यस्ता हुँदैनन् र छैनन् पनि । यदाकदा भई नै हाले भने पनि अन्य पेसामा हुने भ्रष्टाचार, राज्यका स्रोतको दोहन आदिका तुलनामा यी काम त्यति भयानक होइनन् । विद्यालयमा आर्थिक भ्रष्टाचार हुने सम्भावना भयो भने पनि प्रधानाचार्यका तहमा अथवा अध्यक्ष वा निर्देशकका तहमा हुन्छ । शिक्षकका तहमा त्यस्तो लगभग हुँदैन । शिक्षक आपैmँ नैतिकता र आदर्श सिकाउने प्राणी भएकाले सकेसम्म ऊ अनैतिक हुनतिर लाग्दैन, आदर्श बचाउन खोज्छ र सम्मानित हुन चाहन्छ । भनेका कुरा गरेर पनि देखाउनुुपर्छ भन्ने चिन्तन अरुमा भन्दा शिक्षकहरुमै धेरै हुन्छ । तसर्थ, शिक्षक हुनु भनेको नैतिक जीवन बाँच्नु, आदर्श बन्नु र आदर्श निर्माणको अभियानमा सहयोग गर्नु पनि हो ।
मानिस सधैँ रूपैयाँपैसाले रमाउन सक्दैन । ‘धनसम्पत्ति र रूपैयाँ पैसा नै सबैथोक हो, त्यसैले जुन काम गर्र्दा त्यसलाई आर्जन गर्न सकिन्छ त्यही पेसा गर्नुपर्दछ’ भनेर लागेका मानिस पनि अन्तिममा आत्मसम्मान कमाउन, प्रतिष्ठा र इज्जत प्राप्त गर्न त्यही जीवनभरि दौडधूप गरी कमाएको पैसा खर्च गर्दछन् । शिक्षकहरुले विद्यार्थीहरु पढाएर पैसा त तुलनात्मकरुपले कम कमाउलान्, तर सँगसँगै त्योभन्दा धेरै इज्जत, प्रतिष्ठा र सम्मान कमाइरहेका हुन्छन् । मानिसलाई अन्तिममा चाहिने भनेको सम्मान नै हो, प्रतिष्ठा र इज्जत नै हो ।साठी, पैँसठ््ठी वर्षसम्म अनेक जालझेल, प्रपञ्च र छलकपट गरेर पैसा कमाएका मानिस त्यसो गरेर पैसा कमाउन छोेडेपछि प्रतिष्ठाहीन हुन पुग्दछन् । कसैैले नमस्कार गर्दैन, कसैले सम्मान गर्दैन । कतिले त अझ धारे हात लगाउलान् । त्यसपछि जीवनभरि अनेक उपाय गरी कमाएको त्यही पैसा दान गरेर हुन्छ कि, खर्च गरेर हुन्छ कि अथवा धर्मकर्मका वा सामाजिक काममा लगाएर हुन्छ, सबैको वाहवाही, मानसम्मान र धन्यवाद प्राप्त गर्नतिर लाग्दछन् ।
शिक्षकलाई त्यसो गर्नुपर्दैन । उसले पढाउन सुरू गरेका दिनदेखि नै नमस्कार पाउन सुरू गर्दछ, पढाइरहँदा पनि नमस्कार पाउँछ र पढाउन छोडेपछि पनि बाँच्दाका दिनसम्म नमस्कार, इज्जत र प्रतिष्ठा प्राप्त गर्दछ । यो संसारका अन्य कुनै पनि पेसाका मानिसले प्राप्त गर्दैैनन् । तसर्थ, सबैले गर्ने इज्जत, प्रतिष्ठा र सम्मान शिक्षक र शिक्षण पेसाको सबैभन्दा मह¤वपूर्ण पक्ष हो । यसबाहेक शिक्षण पेसाका फाइदा, अवसर वा भनौँ सौन्दर्यहरु केके छन् त ? आउनुस्, तिनका बारेमा चर्चा गरौँ ।
१. भविष्य निर्माणको अवसर
शिक्षकलाई त्यस्तो दुर्लभ अवसर प्राप्त छ, जसले गर्दा उसले साना–साना बालबालिकामार्पmत समाज र राष्ट्रको भविष्य निर्माण गर्न सक्दछ । कुनै पनि देशका बालबालिका त्यस देशका भविष्य हुन् । भोलिको देश भनेको आजका बालबालिकाभित्र जे छ त्यही संस्कार, सभ्यता र शक्ति हो । आज शिक्षकले विद्यार्थीलाई दिने विषय, सभ्यता र संस्कारले भोलिका सयौँ वर्षहरु निर्धारित हुने गर्दछन् । भोलिका सयौँ वर्षहरु बित्ने गर्दछन् । भोलिको समय आजका केटाकेटीमा छ, तर तिनको भविष्य आजका शिक्षकहरुमा छ । अर्थात्, भोलिको समय आजका शिक्षकको हातमा छ ।
यो चानचुने अवसर होइन । यो एउटा जागिरेले गर्न सक्दैन । जागिरे भनेको त समय कटाउने मान्छे हो । ऊ एकदम सङ्कुचित हुन्छ, सङ्कीर्ण हुन्छ । उसलाई त केवल तोकिएको काम गर्नुछ र समय पुगेपछि निस्कनुछ । तर, शिक्षकले त्यसो गर्न पाउँदैन र सक्दैन, किनकि ऊ सबै समय सक्रिय रहनुपर्ने हुन्छ । जागिरेका छोराछोरी पनि सीमित हुन्छन्, घर पनि सीमित हुन्छ । गर्नुपर्ने कर्तव्य र सुविधाहरु पनि सीमित हुन्छन् । तर, जो जागिरभन्दा माथि हुन्छ ऊ सबैभन्दा माथि हुन्छ । शिक्षकले सबै बालबालिकालाई आफ्नै छोराछोरी देख्नुपर्छ, रातको समयमा पनि उठेर कुनै काम गर्नुपर्ने हुन्छ । घरमा आउँदा पनि विद्यालयका गतिविधि र क्रियाकलापको स्मरण गर्नुपर्ने हुन्छ ।
उसले पढाउने विषयले एउटा मान्छे कस्तो बन्ने भन्ने कुरा निश्चित गर्दछ । भोलिको उसको भविष्य, उसले गर्ने काम, उसको सोच, उसले बनाउने संस्कार र सीपका लागि शिक्षकले सोच्नुपर्दछ । त्यसैले, यो जागिरभन्दा माथिको कुरा हो । यसोभएर नै शिक्षण पेसा जागिर मात्र होइन, त्योभन्दा माथिको पेसा हो भनेर भनिएको हो । यसरी हेर्दा एउटा शिक्षकले कति मह¤वपूर्ण, गम्भीर र संवेदनशील जिम्मेवारी निर्वाह गर्नुपर्ने रहेछ भन्ने कुरा स्पष्ट हुन्छ ।
शिक्षकले निर्वाह गर्नुपर्ने जिम्मेवारी सजिलो त छैन, तर यो ज्यादै ठूलो अवसर हो । भोलिको राष्ट्रको सैद्धान्तिक, वैचारिक वा भनौँ संस्कारगत भविष्यको नेतृत्व गर्न पाउने कुरा सानो कुरा होइन । शिक्षकले पढाएका बालबालिका नीतिनिर्माणदेखि लिएर तिनलाई कार्यान्वयन गर्ने तहसम्म पुगेर तिनले सिकाएअनुसार नै काम गर्ने गर्दछन् । राज्यका हरेक कामहरुमा शिक्षक, तिनका निर्देशन र सोेचहरु नै प्रतिबिम्बित हुने गर्दछन् । तसर्थ, शिक्षक भएर हामीले राष्ट्रको भविष्य निर्माण गर्न सक्दछौँ, बालबालिकाहरुमा आफ्ना विचार, चिन्तन र आकाङ्क्षाहरुलाई प्रत्यायोजित गर्न सक्दछौँ ।
२. ज्ञान अद्यावधिकताको अवसर
संसारमा ज्ञानभन्दा ठूलो अर्को कुनै शक्ति छैन, तर त्यो ज्ञान गतिशील हुन्छ । हरेक पल हरेक क्षण विभिन्न परिवर्तनहरु भएका हुन्छन्, अनेकतिर । ती सबै परिवर्तनहरुलाई थाहा पाउनु, बुझ्नु, जान्नु नै ज्ञान हो । त्यो ज्ञान अध्ययन, चिन्तन, मनन र अभ्यास नगरी सम्भव हुँदैन ।
बालबालिका सधैँ एउटै र उस्तै जानकारीले सन्तुष्ट हुँदैनन् । समय सुहाउँदो ज्ञानका लागि उनीहरुले शिक्षककै मुख ताक्नुपर्ने हुन्छ । त्यसका लागि शिक्षकले निरन्तर सिकिरहनुपर्ने, जानिरहनुपर्ने र पढिरहनुपर्ने हुन्छ । यसो गर्दा मात्रै विद्यार्थीले नयाँ–नयाँ ज्ञान र जानकारी पाउँछन् भने शिक्षक पनि दुरूस्त र ज्ञानमा चुस्त हुने अवसर प्राप्त गर्दछन् । यसैलाई ज्ञानको अद्यावधिकता भनेर भनिन्छ । अन्य पेसाका मानिसले पनि नयाँ–नयाँ कुरा जाने त हुने हो तर जान्दैनन्, किनकि तिनलाई पढाउनु छैन, उनीहरुको प्राथमिकताभित्र पनि परेन, शिक्षकलाई जस्तो आवश्यक पनि छैन । शिक्षकलाई त पढाउनुछ, त्यसका लागि उसले पढ्नु नै पर्छ । यसो गर्दा उसको ज्ञान चुस्त, दुरूस्त र अद्यावधिक भइरहन पाउँछ ।
जुन शिक्षक अद्यावधिक हुन्छ, पछिल्लो जानकारीले पूर्ण हुन्छ उसलाई शिक्षणमा कुनै समस्या हुँदैन । सबैले यस्ता शिक्षकको प्रशंसा गर्दछन् भने शिक्षकले पनि उत्साही हुँदै शिक्षणकार्यलाई अघि बढाउने अवसर प्राप्त गर्दछन् । ज्ञानमा सधैँ अपडेट भइरहन पाउनु शिक्षण पेसाको अर्को शक्ति हो ।
३. विशाल समुदायसित सम्बन्ध
शिक्षक भएर हामीले प्राप्त गर्ने अर्को कुरा भनेको विशाल समुदायसित सम्बन्धको अवसर हो । एउटा शिक्षक जीवनभर काम गर्दा हजारौँ विद्यार्थी, हजारौँ अभिभावक, सयौँ शिक्षक सहकर्मी, कर्मचारी, शिक्षासम्बन्धी व्यक्ति, संस्था र सयौँ अन्य मानिससित जोडिन पुग्छ । ती सबैसित उसको सम्बन्ध विकास हुन्छ । यो सम्बन्ध सानो अवसर होइन । अन्य पेसाका मानिसले यस्तो सम्बन्ध कहाँ पाउनु !
यो सम्बन्धले जीवनका अनेक मोडमा हामीलाई साथ दिन्छ, सहयोग गर्दछ र उत्प्रेरणा प्रदान गर्दछ । भोलि शिक्षण पेसा सकेर बस्दा यही सम्बन्धका आधारमा हामीले राज्यका अन्य निकायमा बसेर थप भूमिका निर्वाह पनि गर्ने समय आउँछ । कति शिक्षकहरु सेवानिवृत्त भएपछि पनि राजनीतिमा, सामाजिक कार्यमा वा अन्य यस्तै सर्वहितकारी काममा संलग्न भएका उदाहरण छन् । हाम्रो देशका धेरै निकायमा शिक्षकहरुले नेतृत्व गरेका उदाहरण छन् । शिक्षण गर्दा जुन विशाल समुदाय र मानिसहरुसित हाम्रो सम्बन्ध र सम्पर्क हुन्छ त्यसका कारण नै यो सम्भव हुने हो ।सम्बन्ध पनि चानचुने होइन, इज्जत र सम्मानसहितको सम्बन्ध । जुन समुदायसित शिक्षक जोडिन्छ त्यो समुदायका प्रायः मानिसले शिक्षकलाई सम्मान र आदरभावले हेरेका हुन्छन् । सेवापछि अन्य सामाजिक नेतृत्वको अवसर आउँदा प्रायः सम्मानित र लब्धप्रतिष्ठ व्यक्तिको खाँचो पर्ने र त्यसका लागि शिक्षकभन्दा लायक अरु नदेखिने हुँदा पनि ती अवसरहरु प्राप्त हुने हुन् । तसर्थ, शिक्षक हुँदा विशाल समुदायसित अन्तरक्रिया गर्न पाइन्छ, सम्बन्ध गाँस्न पाइन्छ र अवसर पाइन्छ ।
४. रूचि विनिमयको अवसर
शिक्षक भएर शिक्षण गरिरहँदा हामीले हाम्रा रूचिहरुको समेत विनिमय गरिरहेका हुन्छौँ । हामी कस्ता छौँ, हाम्रो सोच कस्तो छ, हामी के चाहन्छौँ, समाज कस्तो हुनुपर्दछ, विद्यार्थी कस्तो हुनुपर्दछ भन्ने कुरा हाम्रा बालबालिकालाई थाहा हुन्छ । हाम्रा विचार र सोचलाई ठूला मानिसले मान्दैनन्, टेर्दैनन्, अथवा कम मूल्य दिन्छन्, जति साना बालिबालिकाले टेर्छन्, अथवा मूल्य दिन्छन् । साना–साना बालबालिकामार्पmत हामीले हाम्रा रूचि र चाहनाहरुलाई पनि हस्तान्तरण गरिरहेका हुन्छौँ, विनिमय गरिरहेका हुन्छौँ ।
त्यतिमात्रै होइन, हामीले पढाउने सयौँ बालबालिकाका रूचि, इच्छा, चाहना र मनोभावना बुझ्ने अवसर पनि हामीलाई प्राप्त हुन्छ । यो अवसर पनि अन्य पेसाका मानिसलाई राम्रोसित प्राप्त हुँदैन । बालबालिकाका रूचिबोध गरेपछि नै हामीले बालसमाजका रूचि र बालमनोविज्ञानको ज्ञानसमेत प्राप्त गर्न सक्छौँ ।
५. आदर्श निर्माणको अभियान
यदि हाम्रो समाजमा आजका दिन आदर्श भन्ने नामको केही चीज बाँकी छ भने अलिकति विद्यालयमा छ, शिक्षा र शिक्षणसित सम्बद्ध पेसाका मानिससितमात्रै छ भन्दा केही फरक नपर्ला । समाज भन्नु नै आदर्शको नाम हो र मानिस भन्नु पनि आदर्श नै हो । ‘समाजमा मिलेर बस्नुपर्छ, सहयोगी बन्नुपर्छ, दुःखमा साथ दिनुपर्छ, अन्याय गर्नुहुुँदैन, अनैतिक बन्न हुँदैन’ भन्ने चिन्तनलाई नै आदर्श भनेर भनिन्छ । यदि कुनै पनि मानिसले यी कुराहरुमा ध्यान दिँदैन भने मानिसको समाजको के अर्थ हुन्छ र ? यसलाई बचाउनुपर्छ कि पर्दैन ?
अन्य पेसाका मानिसका तुलनामा विद्यालयमा आदर्श सुरक्षित हुन्छ, शिक्षकहरुमा त्यो आदर्श सुरक्षित हुन्छ । विद्यालयमा पढाउनु भनेको आदर्श सिकाउनु हो । आदर्श सिकाउनु भनेको सामाजिक बनाउनु हो, बालबालिकालाई मानवीय बनाउनु हो र परोपकारी बनाउनु हो । विद्यालयमा अन्तजस्तो भ्रष्टाचार गर्ने सम्भावना पनि कम हुन्छ । यद्यपि कक्षामा ढिलो जाने, छिटो निस्कने, गृहकार्य समयमै नजाँच्ने, विद्यालयमा सुर्ती, चुरोट, खैनी खाने, कक्षाकोठामा गएर सुत्ने, अनावश्यक गफ गर्ने यी कार्य पनि भ्रष्टाचारअन्तर्गत नै पर्दछन्् । यदि कुनै शिक्षक यस्तै प्रवृत्तिको छ भने उसको आचार भ्रष्ट छ भन्ने प्रमाणित हुन्छ ।
तर, सबै शिक्षक यस्ता हुँदैनन् र छैनन् पनि । यदाकदा भई नै हाले भने पनि अन्य पेसामा हुने भ्रष्टाचार, राज्यका स्रोतको दोहन आदिका तुलनामा यी काम त्यति भयानक होइनन् । विद्यालयमा आर्थिक भ्रष्टाचार हुने सम्भावना भयो भने पनि प्रधानाचार्यका तहमा अथवा अध्यक्ष वा निर्देशकका तहमा हुन्छ । शिक्षकका तहमा त्यस्तो लगभग हुँदैन । शिक्षक आपैmँ नैतिकता र आदर्श सिकाउने प्राणी भएकाले सकेसम्म ऊ अनैतिक हुनतिर लाग्दैन, आदर्श बचाउन खोज्छ र सम्मानित हुन चाहन्छ । भनेका कुरा गरेर पनि देखाउनुुपर्छ भन्ने चिन्तन अरुमा भन्दा शिक्षकहरुमै धेरै हुन्छ । तसर्थ, शिक्षक हुनु भनेको नैतिक जीवन बाँच्नु, आदर्श बन्नु र आदर्श निर्माणको अभियानमा सहयोग गर्नु पनि हो ।
This is dummy text. It is not meant to be read. Accordingly, it is difficult to figure out when to end it. But then, this is dummy text. It is not meant to be read. Period.
ConversionConversion EmoticonEmoticon