सात्विक भोजन : दीघार्यु र निरोगी जीवनका लागि
आयुर्वेद अनुसार खानालाई तीन भागमा वर्गिकरण गरिएको छ– सात्विक, राजशी र तामासिक । सात्विक भोजन सबैभन्दा श्रेष्ठ मानिन्छ । सात्विक भोजन एक योगिक आहार संरचना हो, जसमा सबै पौष्टिक आहार सामेल हुन्छ । यो पौष्टिक हुनका साथै सुपाच्य हुन्छ । ताजा, स्वादिलो, सुपाच्य र सन्तुलित हुन्छ ।
यस किसिमको खानाले शरीरलाई स्वस्थ्य राख्छ, मनलाई पनि प्रशन्न राख्छ ।
सात्विक आहारमा सत्व गुणको प्रधानता हुन्छ । योग एवं आयुर्वेदमा भनिएको छ कि, सात्विक आहारले मान्छेको जीवन सात्विक हुन्छ । यौगिक र सात्विक आहारको श्रेणीमा यस्तो भोजन सामेल गरिएको छ जसले व्यक्तिको मन र तन शुद्ध, शक्तिवद्धृक, स्वस्थ र प्रशन्नताले भरिपूर्ण हुन्छ । सात्विक भोजन आयुर्वेदको प्राचिन नियममा आधारित छ, जुन सामान्य वा पारम्पारिक विधीबाट तयार गर्न सकिन्छ ।
गीतामा भगवान कृष्णले सात्विक, राजसी र तामासी आहारको सुस्पष्ट व्याख्या गरेका छन् । साथै यी आहारले शरीर र मनमा कसरी प्रभाव पार्छ भन्ने कुराको पनि स्पष्ट विवेचना गरिएको छ । आत्मिक प्रगति चाहने वा साधना मार्गमा हिँड्नेले सात्विक आहार नै अपनाउनुपर्ने निर्देशन दिइएको छ ।
सात्विक आहार एक उच्च फाइबर, कम बोसोयुक्त खाना, शाकाहारी भोजन हो, जसलाई योगीको खानपान र जीवनशैलीसँग जोडिएको छ । सात्विक शब्दको अर्थ ‘शुद्ध सार’ हो । आयुर्वेदमा सात्विक खानालाई शुद्ध र सन्तुलित मानिन्छ । यस किसिमको खाना सेवन गर्नाले दीर्घायु, तन्दुरुस्ती, निरोगी जीवन प्राप्त हुन्छ । मनमा खुसी एवं मानसिक रुपले पनि शान्ति प्राप्त हुन्छ ।
सात्विक आहार सुक्ष्म पोषक तत्वले भरिपूर्ण हुन्छ । सात्विक आहारको तालिकामा निम्न खानेकुरा समावेश गर्न सकिन्छ ।
–मह वा हर्वल चिया
–मौसमी सागसब्जी
–अंकुरित गेडागुडी
–ताजा फलको रस
–ताजा एवं मौसमी फलफूल आदि ।
आयुर्वेदमा सात्विक आहारमा तारेको, भुटेको, मासुजन्य, बोसोजन्य, मसलेदार, बासी, क्याफिन जस्ता उत्तेजक खानेकुरा बर्जित छ । पूर्णत सात्विक आहार लिन नसकेपनि बिहानदेखि साँझसम्मको खानामा यस्तो सन्तुलन मिलाउन सकिन्छ, जसले हामीलाई स्वस्थ्य राख्छ ।
बिहान हर्बल चिया
बिहान उठेपछि हामीमध्ये धेरैले दुधको चिया वा कफी पिउने गर्छौं । तर, यस्तो पेयले स्वास्थ्यलाई राम्रो गर्दैन । त्यसैले बिहान तुलसीको पात, मोरिंगा चिया आदि पिउनु लाभदायक हुन्छ । कागती पानीमा मह मिसाएर सेवन गर्नु पनि राम्रो हुन्छ । त्यसैले दुध चिया वा कफीको विकल्पमा यस्तो पेय पदार्थ पिउने गरौं ।
नास्तामा जौले बनेको परिकार
बिहानको नास्तामा जौबाट बनेको खानेकुरा सेवन गर्न सकिन्छ । यो बिटा ग्लुकन घुलनशिल फाइबर हो, जो पेटका लागि फाइदाजक हुन्छ । जौले शरीरमा ग्लुकोजको स्तर नियन्त्रण गर्छ र तौल बढ्न पनि दिदैन ।
दिनको खानामा ताजा सागसब्जी
सात्विक आहार अनुसार दिनको खानामा प्रोटिनयुक्त खानेकुरा खानुपर्ने बताइन्छ । यसमा ताजा सागसब्जी, तोफु, दाल, पनिर, सलाद खान सकिन्छ । यी खानेकुरा हल्का त हुन्छ नै यसले शरीरलाई भरपुर उर्जा पनि दिन्छ ।
फलफूल वा जुस
मध्यन्हको नास्तामा मौसमी फलफूल सेवन गर्न सकिन्छ । अमला लगायतका फलफूल अरु उपयुक्त हुन्छ । साथै फलफूलको ताजा जुस पनि सेवन गर्न सकिन्छ ।
रातको खाना हल्का र थोरै
आयुर्वेद अनुसार रातको खाना सूर्योअस्त अघि नै गर्नुपर्छ । साथै रातको खाना थोरै र हल्का हुनुपर्छ । खाना खाएको दुई वा तीन घण्टापछि मात्र सुत्नुपर्छ । राती खाना खाइसकेपछि एकछिन टहल्नु राम्रो हो । सुत्नुअघि दुध र बेसार मिश्रण गरेर पिउँदा लाभदायक हुन्छ ।
This is dummy text. It is not meant to be read. Accordingly, it is difficult to figure out when to end it. But then, this is dummy text. It is not meant to be read. Period.
ConversionConversion EmoticonEmoticon